عنوان: ارائه الگویی برای ایجاد نقشه دانش مراکز رشد علم و فناوری مبتنی‌بر نقشه های فرایند
مولفین: دکتر سید علی‌رضا میرمحمد صادقی، مهدی مغان، سعید حسین‌آبادی
موضوع: مدیریت دانش
سال انتشار(میلادی): 2020
وضعیت: تمام متن
منبع: فصلنامه مدیریت راهبردی دانش سازمانی، سال اول ، شماره 3، زمستان 1397
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.parsiblog.com 

چکیده:
در این مقاله با بررسی و تحلیل جامع نقشه های دانش سازمان به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی مدیریت دانش، الگویی برای تدوین نقشه دانش مراکز رشد علم و فناوری توسعه داده شده  است. بدین‌منظور، ابتدا پژوهش های انجام‌شده طی سال‌های 1998 تا 2018 میلادی مورد بررسی قرار گرفته و الگوهای مختلف تدوین نقشه دانش و عوامل اثرگذار بر تدوین آن با تحلیل محتوا استخراج شده است. ازسوی‌دیگر، با مطالعه ویژگی های مراکز رشد علم و فناوری، عوامل اثرگذار بر تدوین نقشه های دانشی این مراکز با در نظرگرفتن تأثیرگذارترین عوامل تدوین نقشه دانش ازنظر فراوانی و تناوب در پژوهش های محققان، شناسایی شده است. سپس یک الگوی کاربردی تدوین نقشه دانش با درنظرگرفتن این عوامل، در هفت گام اساسی و متناسب با ویژگی¬های مراکز رشد و مبنتی‌بر نقشه فرایند این مراکز، طراحی شد. برای پیاده سازی گام‌های پیشنهادی تدوین نقشه دانش مراکز رشد، کاربرگه های متناظر تهیه شد که مسیر و نحوه تدوین نقشه دانش را به‌صورت اجرایی و عملیاتی در این مراکز به¬طور مشخص نشان میدهد. در پایان، این الگوی تدوین نقشه دانش برای بخش خدمات پشتیبانی مرکز رشد علم و فناوری دانشگاه موردمطالعه به‌عنوان پایلوت، تهیه شده است.
کلیدواژه‌ها: مدیریت دانش؛ نقشه دانش؛ نقشه فرایند؛ مراکز رشد علم و فناوری.

مقدمه
تداوم موفقیت سازمان‌ها در محیط رقابتی دنیای امروز که محدودیت منابع و عدم اطمینان، از ویژگی¬های اصلی آن است، نیازمند انتخاب و اجرای راهبرد‌های اثربخش و بهبود مستمر عملکرد به‌منظور تمرکز بر این عوامل است. ازاین¬رو، اجرا و پیاده¬سازی راهبردهای سازمان به‌صورت اثربخش، موضوعی مهم در سطوح اجرایی مدیریت سازمان¬ها تلقی می¬شود که خود نیازمند به ابزارهای کارآمد است. دراین‌راستا یکی از ابزارهای مؤثر پیاده¬سازی راهبرد¬های سازمان، مدیریت دانش مبتنی‌بر راهبرد دانش است. راهبرد دانش، تعیین می¬کند که یک سازمان برای پیاده¬سازی راهبرد¬های کسب‌وکار خود باید چه نوع دانشی را، با چه عمقی، از چه منبعی و از چه روشی کسب نمایند. بنابراین، توجه به راهبرد دانش سازمان به‌منظور شناسایی و بهره¬گیری از دانش و اهرم¬سازی آن برای پشتیبانی از راهبرد¬های کسب‌وکار، بسیار حائز اهمیت است. راهبرد دانش ازیک‌سو با تعیین دانش موردنیاز جهت تحقق راهبرد¬های کسب‌وکار و تعیین دانش موجود ازسوی‌دیگر، شکاف¬های دانشی را شناسایی و به برطرف‌ساختن آن کمک می¬کند (جعفری و همکاران، 1391) و ازاین¬رو، به تبدیل دانش به یک مزیت رقابتی منجر می¬شود. دراین‌بین، تعیین دانش موجود، روش کسب آن و منابع دانشی در سازمان¬ها ازطریق نقشه دانش به‌عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند مدیریت دانش باتوجه‌به راهبرد دانش، صورت می‌پذیرد. تدوین نقشه دانش به‌عنوان یکی از گام¬های عملیاتی در نقشه راه پیاده¬سازی مدیریت دانش، حائز اهمیت است (جودی و اخوان، 1393) و خود به شکل مستقل انعکاسی در مقیاس کوچک‌تر از اجرای نقشه راه پیاده¬سازی مدیریت دانش اعم از فرایندها و خروجی¬های آن را فرآهم می¬آورد. همچنین تدوین نقشه دانش در یک بازه زمانی به نسبت مناسب و کوتاه، چالش پیاده¬سازی مدیریت دانش در سازمان را مرتفع می¬سازد و خروجی¬های ملموس و با قابلیت دستیابی آسان را ارائه می¬دهد که این امر، انگیزه لازم را برای ادامه فرایند زمان¬بر پیاده¬سازی مدیریت دانش فرآهم می¬سازد. هرچند، پیاده¬سازی راهبرد کسب‌وکار و بهره¬گیری از مدیریت دانش با استفاده از تدوین نقشه دانش و درنظرگرفتن راهبرد دانش در تمام سازمان¬ها حائز اهمیت است، اما به¬دلیل اینکه مراکز رشد علم و فناوری ابزاری قدرت¬ساز ازنظر ماهیت برای پیشرفت کشور محسوب می¬شوند که سرمایه¬های مشهود و نامشهود کشور را به‌منظور ثروت‌آفرینی جهت¬دهی می¬نمایند، ضرورت پیاده¬سازی مدیریت دانش و تدوین نقشه دانش در این مراکز دانش¬بنیان، بیشتر احساس می¬شود. ازاین‌رو، ارائه و تدوین یک نقشه دانش کاربردی برای مراکز رشد علم و فناوری که تاکنون به آن پرداخته نشده است، مسئله‌ای است که نویسندگان این پژوهش به آن پرداخته‌اند. تدوین نقشه دانش در این مراکز به توسعه فعالیت¬های شبکه¬سازی و همکاری¬های شبکه¬ای با سایر متخصصان و مراکز حوزه¬های علم و فناوری (پیشوایی و غفاری‌مقدم، 1392) که اساس رشد نوآوری و خلق فناوری‌های جدید است، کمک فراوانی می¬نماید. بدین‌منظور، در این مقاله پس از بررسی پیشینه نقشه¬های دانش، برای نخستین‌بار به ارائه الگویی کاربردی جهت تدوین نقشه دانش مراکز رشد علم و فناوری پرداخته شده ‌است.

ادبیات نظری و پیشینه تحقیق
جایگاه نقشه دانش در میان  ابزارهای مدیریت دانش
سازمان¬ها، مدیریت دانش را با هدف مدیریت نظام¬مند منابع دانشی و فکری خود، به‌عنوان مؤثرترین روش برای ایجاد مزیت رقابتی و ارزش‌آفرینی فرایندهای اصلی خود، به طور گسترده اجرا می¬کنند. دراین‌میان، مدیریت دانش نیز مانند هر نظام دیگری برای اجرا و پیاده¬سازی در سازمان، نیازمند ابزارهای خاص خود است. ابزارهایی که در تحقق و اجرای مدیریت دانش نقش دارند، ترکیبی از ابزارهای انسان‌محور و ابزارهای فناوری‌محور هستند که به‌ترتیب بر منابع انسانی سازمان و زیرساخت¬های فناوری اطلاعات سازمان تأکید دارند. بنابراین، می¬توان گفت ابزارهای مدیریت دانش مجموعه¬ای از رویکردهای منابع انسانی، سازمانی و فناوری اطلاعات می‌باشند که برای دستیابی به اهداف دانشی سازمان به‌کار گرفته می¬شوند (اخوان و باقری، 1395). در میان ابزارهای مدیریت دانش، نقشه دانش به¬واسطه درارتباط‌بودن با منابع انسانی و متخصصان سازمان در فرایند اکتساب دانش از آنها و استفاده از زیرساخت¬های فناوری اطلاعات جهت بصری¬سازی و نمایش نقشه و ایجاد رابط¬های کاربرپسند مبتنی‌بر فناوری به‌منظور استفاده از آن در سازمان، در دسته ترکیبی از انسان¬محور و فناوری محور قرار می¬گیرد. همچنین اگر فرایندهای کلیدی مدیریت دانش را فرایندهای شناسایی دانش، خلق دانش، ذخیره¬سازی دانش، به‌اشتراک¬گذاری دانش، به¬کارگیری دانش (Yoo & et al, 2007) و ارزیابی دانش درنظر بگیریم، هریک از ابزارهای مدیریت دانش می¬توانند در تحقق یک یا مجموعه¬ای از این فرایندها به‌کارگرفته شوند. دراین‌میان، نقشه دانش به‌دلیل قابلیت انعطاف در هدف¬گذاری تدوین آن براساس نیاز و اهداف سازمان و همچنین دربرگرفتن گستره وسیعی از تخصص¬ها و دارایی¬های دانشی سازمان، اگر به‌طور جامع و کامل در سازمان تدوین شود، در تحقق تمام این فرایندها نقش بسزایی دارد. عبداللطیف و همکاران  (2017) نیز نقشه دانش و بازطراحی این نقشه ها مبتنی‌بر هستی‌شناسی را راهکاری برای حل مسائل باز طراحی فرایندهای کسب‌وکار سازمان و بهبود سنجش عملکرد آن می‌دانند.

تعاریف نقشه دانش
در تعریف وستال  (2005)، نقشه‌کشی دانش فرایندی که طی آن دارایی‌های دانشی سازمان مانند افراد خبره، فرایندها، فناوری‌ها و مفاهیم دسته‌بندی می‌شوند و مسیری را برای نحوه دسترسی به نیازهای اطلاعاتی برای استفاده از منابع سازمانی فراهم می‌سازد، به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که از توانمندی و ظرفیت دانشی خبرگان موجود برای رسیدن به اهداف و راهبردهای کلان خود به‌خوبی استفاده کنند. درایسن و همکاران  (2007) نقشه دانش را ابزاری می‌دانندکه جنبه‌های مختلف دانش موجود در سازمان شامل نوع، محتوا، مکان و منبع آن را که برای تحقق اهداف سازمانی مورد نیاز است، به کارشناسان سازمان نشان می‌دهد. این ابزار یک دید کلی و از بالا به تخصص‌ها و ارتباطات دانشی موجود در سازمان ارائه می‌دهد که با شناسایی دانش سازمان، مستندات و افراد مرتبط با آن، مسائل آنان را آشکار ساخته و شکاف دانشی سازمان را مشخص می‌سازد (Wu & et al,2016). ازنظر هائو و همکاران  (2014) نقش دانش، یک فناوری نمایش دانش است که روابط اصلی بین منابع دانشی در حوزه‌های مختلف سازمان را با استفاده از گراف‌ها نشان می‌دهد و برای شناسایی منابع دانشی، خلق دانش و افزایش اشتراک‌گذاری دانش در سازمان به‌کار می‌رود و در آشکارسازی، مصورسازی و بازیابی اطلاعات، پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌های راهبردی و مهندسی مجدد فرایندهای کسب‌وکار، مفید است. نقشه‌های دانش به‌دنبال شناسایی و ساماندهی جریان‌ها و منابع دانشی در سازمان و ایجاد بینش‌هایی برای بهبود فرایند‌های کاری و سازمانی است (Vestal, 2005). افزایش قابلیت آشکار‌سازی منابع و جریان‌های دانشی سازمان، بهبود در فرایند ارزیابی دارایی‌ها و جریان‌های دانشی، مرتبط‌ساختن فرایندهای اصلی سازمان با منابع دانشی (Eppler, 2001)، شناسایی فعالیت‌ها و فرایندهای غیرمؤثر و کارا که برای سازمان ایجاد ارزش افزوده نمی‌کنند (Musa & Othman,2016)، ازجمله اهداف مهم تدوین نقشه دانش سازمان می‌باشند. پیداکردن منابع کلیدی، فرصت‌ها و محدویت‌ها برای خلق دانش و جریان‌های دانشی، تشویق به استفاده مجدد از دانش و جلوگیری از خلق مجدد آن، صرفه‌جویی در زمان جستجو و هزینه‌های اکتساب مجدد دانش کاهش بار کاری متخصصان ازطریق کمک به ایجاد دسترسی سریع برای کارکنان به اطلاعات ضروری و موردنیاز، بهبود پاسخگویی به مشتریان، تصمیم‌گیری و حل مسائل ازطریق فراهم‌کردن دسترسی به اطلاعات مناسب و متخصصان داخلی و خارجی، برجسته‌سازی فرصت‌های یادگیری و افزایش دانش سازمان و ایجاد حمایت از ابتکارات دانشی جدید طراحی‌شده به‌منظور بهبود دارایی‌های دانشی سازمان، می‌توانند دلایل استفاده از نقشه‌های دانشی و تدوین آن باشند و بر اهمیت و ضرورت استفاده از آن بیفزایند (Wexler, 2001).

بررسی مدلها و فرایندهای تدوین نقشه دانش
در این بخش مدل¬ها و متدولوژی¬های مختلف تدوین نقشه دانش باتوجه‌به دیدگاه¬های متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، بیان می‌شوند و مراحل پیشنهادی محققان در مدل¬ها و فرایندهای تدوین نقشه¬های دانش، مورد بررسی قرار می¬گیرند. جدول (1) مراحل موجود در فرایندهای تدوین نقشه دانش از دیدگاه محققان این زمینه دانشی را نشان می¬دهد.

جدول 1. مراحل فرایندهای تدوین نقشه دانش از دیدگاه محققان مختلف
توالی مراحل موجود در مدل    محقق
1. شناسایی حامیان و اهداف آنان، 2. تعیین محدوده نقشه دانش و نیازهای کاربران آن،           3 . شروع آموزش مستمر در رابطه با مزایا و الزامات ترسیم نقشه دانش، 4. شناسایی ذی‌نفعان کلیدی تحت تأثیر ایجاد نقشه دانش، 5. ایجاد کمیته راهنمای نقشه دانش با نمایندگان مستقیم حامیان، ذی‌نفعان و اعضای کلیدی کمیته فنی، 6. ایجاد کمیته فنی ترسیم نقش دانش،                    7. توسعه یک ابزار ارزیابی و فرایند انتخاب ویژگی¬ها و قابلیت¬های نقشه دانش، 8. شناسایی مسئول و متولی نقش دانش، مکان و فرایند ذخیره¬سازی دانش، 9. ایجاد نقشه دانش سازمانی اولیه و گرفتن بازخورد از آن.    ویل  (1999)
1. ایجاد چارچوب برای تعیین سطح دانشی، 2. تعیین دانش موردنیاز، 3. تعیین میزان و نوع تخصص ودانش افراد،  4. مصور¬سازی متخصصان و دانش آنان، 5. ایجاد ارتباط بین نقشه و برنامه¬های آموزشی.    داونپورت و پروساک  (2000)
1. شناسایی فرایندهای دانش¬محور، 2. شناسایی دارایی¬های دانشی، 3. تدوین و کدگذاری اجزای دانشی، 4. یکپارچه¬سازی اجزای دانشی در واسط مصور، 5. به¬روز¬رسانی نقشه دانش.    اپلر  (2001)
1. تعیین بخش¬ها و حوزه¬های دانشی، 2. استخراج و تعیین اجزای دانشی، 3. ایجاد ساختار دانش جاری در فرایندها، 4. ایجاد ارتباطات دانشی در واسط مصور، 5. اعتبارسنجی نقشه دانش.    وانگ  (2002)
1. تعریف دانش سازمانی با استفاده از آنتولوژی، 2. ترسیم و تحلیل نقشه فرایند، 3. استخراج دانش از فرایندها، 4. ایجاد پروفایل برای دانش¬های استخراج‌شده، 5. ایجاد ارتباطات دانشی در واسط مصور، 6. اعتبار¬سنجی نقشه دانش.    کیمو همکاران  (2003)
1. تعیین فرایندهای دانش¬محور، 2. تعیین دارایی¬های دانشی، 3. تدوین و کدگذاری اجزای دانشی، 4. ایجاد واسط مصور جهت نمایش، 5. تعیین فرایند به¬روزرسانی نقشه دانش.    هلستروم و هوستد  (2004)
1. تعیین اهداف دانشی وکاربران نقشه دانش، 2 . استخراج دانش جاری در بخش¬ها، 3. تدوین و کدگذاری اجزای دانشی، 4. ایجاد پایگاه ¬داده و دانش، 5. ایجاد واسط مصور جهت نمایش.    لی و همکاران  (2004)
ادامه جدول 1. مراحل فرایندهای تدوین نقشه دانش از دیدگاه محققان مختلف
توالی مراحل موجود در مدل    محقق
1. شناسایی فرایندهای اصلی بخش¬های مختلف، 2. شناسایی کاربران نقشه دانش، 3. ترسیم فرایندهای شناسایی‌شده، 4. شناسایی دانش موردنیاز فرایندها، 5. تدوبن فرایند جمع¬آوری، اعتبارسنجی، ذخیره و تسهیم دانش، 6. تحلیل نقشه دانش تهیه‌شده مبتنی‌بر ترسیم فرایندها،      7. شناسایی شکاف¬های دانشی و ارتباطات دانشی موجود، 8. تعیین معیارهای اعتبارسنجی فرایندهای تدوین نقشه    مرکز بهره‌وری و کیفیت امریکا  (2005)
1. تعیین فرایندهای اصلی و فعالیت¬های موردنیاز، 2. تعیین نقش¬های لازم برای فعالیت¬ها مشخص‌شده، 3. شناسایی دانش صریح موردنیاز جهت ایفای نقش¬ها، 4. استخراج دانش ضمنی از متخصصان جهت ایفای نقش¬ها، 5. ایجاد پروفایل¬های دانش و کدگذاری آن.    باتر  (2005)
1. شناسایی اهداف، محدوده و ذی‌نفعان تدوین نقشه، 2. تعیین تیم مهندسی تدوین نقشه دانش، 3. تعیین رویکردهای تدوین نقشه دانش، 4. شناسایی بخش¬ها و حوزهای مختلف دانش،             5. تدوین اصطلاحات دانشی جهت یکپارچه¬سازی، 6. تدوین اصطلاحات دانشی جهت یکپارچه¬سازی، 7. تعیین تکنیک و ابزارهای تدوین نقشه دانش، 8. اعتبارسنجی و بازبینی نقشه دانش.    لیکاک  (2006)
1. به‌دست‌آوردن داده¬های خام از منابع مختلف، 2. آماده¬سازی و اصلاح داده¬های خام ازطریق تجزیه‌وتحلیل آنها، 3. ذخیره¬سازی داده¬های حاصل در یک پایگاه داده مرکزی، 4. پردازش داده¬های حاصل شامل تجزیه‌وتحلیل و تجمیع آنها، 5. بصری¬سازی داده¬های پردازش‌شده.     ابنر و همکاران  (2006)
1. تعیین حوزه¬ها، بخش¬های دانشی و اجزای دانشی آنها، 2. شناسایی ارتباطات موجود بین اجزای دانشی، 3. تعیین جریان¬های دانشی موجود در بخش¬ها، 4. مصورسازی ارتباطات و جریان¬های دانشی در یک شبکه دانشی، 5. اعتبار¬سنجی و بررسی صحت نقشه دانش.     لین و اچ¬سو  (2006)
1. تعیین تمام دارایی¬های دانشی و اجزای دانش¬محور، 2. ایجاد ارتباط میان اجزا دانش¬محور و دارایی¬های دانشی، 3. ایجاد یک واسط بصری مناسب جهت نمایش ارتباطات.    درایسن و همکاران  (2007)
ادامه جدول 1. مراحل فرایندهای تدوین نقشه دانش از دیدگاه محققان مختلف
توالی مراحل موجود در مدل    محقق
1. ایجاد و تعیین چارچوبی برای دانش و حوزه¬های دانشی مختلف، 2. تعیین منابع دانشی موردنظر جهت تجزیه‌وتحلیل، 3. استخراج دانش از منابع دانشی تعیین‌شده، 4. تلفیق و تدوین دانش استخراج‌شده از منابع دانشی، 5. نمایش تصویری از دانش استخراج‌شده و مدون در یک واسط بصری، 6. تفسیر و ارزیابی دانش مصور در نقشه دانش تدوین‌شده.    یانگ  (2007)
1. شناسایی فرایندهای جاری در بخش¬ها، 2. شناسایی نیازهای دانشی بخش¬های مختلف،            3. ممیزی دانش جهت ارزیابی و تعیین دارایی¬های دانشی، 4. تعیین منابع دانشی و متخصصان متناسب با بخش¬ها، 5. مصورسازی فرایندها به‌همراه دانش و منابع دانشی تخصیص¬یافته.    سیتان  (2009)
1. تعیین دانش سازمانی ازطریق فرایندهای اکتساب دانش از منابع دانشی، 2. تجزیه‌وتحلیل دانش حوزه¬های مختلف و شناسایی شکاف¬های دانشی، 3. برقراری ارتباطات دانشی و نمایش روابط موجود در یک واسط مصور.    یاسین و اگبو  (2011)
1. شناسایی و تحلیل بخش¬های دانشی مختلف و فرایندهای موجود در آن، 2. تعیین جریان¬های دانشی در بخش¬ها براساس فرایندهای موجود در آن، 3. شناسایی منابع دانشی و متخصصان و خبرگان، 4. استخراج دانش از متخصصان و خبرگان، 5. ایجاد پروفایل برای دانش¬های استخراج‌شده، 6. ایجاد ارتباطات دانشی موجود ازطریق پروفایل¬های دانشی، 7. یکپارچه¬سازی ارتباطات و جریان¬های دانشی در یک واسط مصور، 8. اعتبارسنجی و به‌روزرسانی نقشه دانش.      رائو و همکاران  (2012)
1. انتخاب و شناسایی حوزه دانشی موردنظر، 2. شناسایی مفاهیم، ایده¬ها و اجزای دانشی هر حوزه¬ دانش، 3. ایجاد نقشه اولیه دانش با برقراری اتصالات و ارتباطات دانشی، 4. بازنگری مفاهیم و ارتباطات مصورشده در نقشه دانش، 5. اصلاح مفاهیم و ارتباطات دانشی باتوجه‌به سطح کاربران نقشه دانش، 6. ایجاد فهرست نهایی مفاهیم، اجزای دانشی و نوع ارتباطات دانشی، 7. ایجاد نقشه دانش نهایی براساس مفاهیم و ارتباطات تأییدشده.    چانگ و همکاران  (2012)

...
روش تحقیق
این پژوهش برمبنای هدف، از نوع پژوهش¬های کاربردی، برمبنای روش مدل¬سازی از نوع استقرایی و برمبنای ماهیت داده¬ها، از نوع کیفی و برمبنای روش گردآوری داده¬ها و طرح کلی تحقیق، یک پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی محسوب می¬شود که از روش تحلیل محتوا کیفی در آن بهره گرفته شده است. در روش تحلیل محتوا، در نخستین‌گام با هدف تعیین مؤلفه¬های اساسی تدوین نقشه دانش، به واکاوی مفاهیم، اصطلاحات و ارتباط بین مفاهیم در 22 پژوهش صورت‌گرفته بین سال¬های 1998 تا 2018 میلادی در این زمینه پرداخته شد که براساس آن جدول (1) استخراج شد. پس از تعیین مؤلفه¬های اساسی تدوین نقشه دانش، در گام بعدی به تعریف و شناسایی عوامل تاثیرگذار در تدوین موفق یک نقشه دانش، پرداخته شده است که براین‌اساس 28 عامل تاثیر گذار براساس محتوای 24 پژوهش پیشین تعریف و شناسایی شده است و سپس فراوانی هر عامل تاثیرگذار در مجموع این تعداد پژوهش مشخص شده¬ است تا تأثیرگذارترین عوامل، معین شوند (پیوست 1). ازآنجاکه هدف از این پژوهش ارائه الگوی تدوین نقشه دانش سازگار با مراکز رشد علم و فناوری می¬باشد، ویژگی¬های این مراکز از منابع استفاده شده در این پژوهش استخراج شده است و درنهایت با درنظرگرفتن مؤلفه¬های اساسی تدوین نقشه دانش و تأثیرگذارترین عوامل در تدوین آن، عوامل مؤثر بر تدوین موفق نقشه دانش مراکز مذکور تعیین شده است و درنهایت یک الگوی کاربردی تدوین نقشه دانش برای مراکز رشد علم و فناوری ارائه شده ¬است. همچنین به‌جهت تسهیل در تدوین نقشه دانش این مراکز، کاربرگه‌های متناظر با هر گام جهت تهیه نقشه دانش طراحی شده است (پیوست 2). مطالعه موردی در این زمینه مرکز رشد علم و فناوری یکی از دانشگاه¬های بزرگ کشور است که از رویه¬ها، فرایندها و اطلاعات موجود در آن و مصاحبه با کارشناسان آن مرکز در تدوین نقشه دانش استفاده شده است. شکل (1) چارچوب کلی توسعه مدل پیشنهادی جهت تدوین نقشه دانش برای مراکز رشد علم و فناوری را نشان می¬دهد.

...

7 ـ 1. تعیین اهداف دانشی مراکز رشد علم و فناوری جهت تدوین نقشه دانش و شناسایی کاربران آن
از مهم‌ترین اهداف دانشی مراکز رشد علم و فناوری جهت تدوین نقشه دانش، می¬توان به ارتقای مستمر اثربخشی و کارآیی فرایندهای اجرایی و اداری مراکز رشد ازطریق آشکارسازی دانش، منابع دانشی و جریان¬های دانشی موجود در این فرایندها، افزایش مستمر توان رقابتی مراکز رشد ازطریق بهبود و ارتقای کمی و کیفی فرایندهای مرتبط با خدمات پشتیبانی عمومی و تخصصی با ارزش‌افزوده بالا، ارتقای توان رقابتی و پاسخگویی مراکز رشد ازطریق بهبود و اصلاح جریان¬های دانشی مربوط به خدمت¬دهی براساس تقاضامحوری، توسعه و تعمیق ارتباط واحدهای صنعتی و اجرایی با مراکز رشد ازطریق شبکه¬سازی در داخل و خارج از مراکز به‌منظور برطرف‌کردن شکاف¬های دانشی موجود در فرایندهای این مراکز، برنامه¬ریزی جهت توسعه مرکز رشد تخصصی متناسب با ویژگی¬ها و مزیت¬های نسبی منطقه باتوجه‌به منابع موجود، اشاره کرد. کاربران این نقشه دانش نیز می¬توانند مدیران مراکز رشد، مشاوران و کارشناسان مراکز و کلیه اعضای واحدهای فناوری دوره‌های رشد و رشد مقدماتی این مراکز، باشند.
7 ـ 2. شناسایی تعاریف و اصطلاحات دانشی و تخصصی مراکز رشد علم و فناوری
مراکز رشد علم و فناوری در مفاهیم، موضوعات، فرایندها، دستورالعمل¬ها و آیین¬نامه¬ها خود از اصطلاحات و واژگا¬ن تخصصی دانشی مربوط به زمینه کاری خود، بهره می¬گیرند. بنابراین، شناسایی این اصطلاحات و واژگان دانشی و ویژگی¬های مربوط به آنها در این مراکز و زمینه کاری آنها با هدف فراهم‌آوردن نمایش یکپارچه و مشترک این اصطلاحات و واژگان دانشی به‌صورت فراگیر در سراسر این مراکز، حائز اهمیت است و در تدوین یک نقشه دانش جامع و کارا برای این مرکز ضروری می¬نماید.
7 ـ 3. شناسایی فرایندهای اساسی مراکز رشد و ترسیم و تحلیل نقشه فرایندهای آن
با مشخص‌نمودن فرایندهای سازمانی می¬توان به شناسایی دانش موجود در سازمان پرداخت؛ چراکه اجرای این فرایندها مستلزم اجزای دانشی خاص است (Heng, 2001). هچنین با شناسایی فرایندهای سازمانی و توجه به جریان¬ دانش برای انجام آنها، می¬توان به شکاف¬های دانشی و رویه‌های نادرست سازمان ازلحاظ دانشی پی برد و به اصلاح آن پرداخت (Yoo & et al, 2007). برای انجام هر فرایند یا فعالیت، شایستگی¬های خاصی نظیر مهارت¬ها، تخصص¬ها، آموزش¬ها و توانایی¬ها مورد نیاز است که باید این شایستگی¬ها در افراد سازمان شناسایی شده تا در مکانی مناسب به‌عنوان یک منبع دانشی سازمان، به‌کارگیری شود. در مراکز رشد علم و فناوری، فرایندهای مربوط به پذیرش صاحبان ایده و خدمات قابل‌ارائه به آنها پس از پذیرش در مراکز رشد به¬عنوان واحدهای فناور، جریان دارد. فرایندهای خدماتی این مراکز به واحدهای فناور شامل خدمات پشتیبانی، خدمات آموزشی و خدمات مشاوره¬ای می¬شود. بنابراین، فرایندهای اساسی مراکز رشد را می¬توان در چهار دسته شامل: فرایند پذیرش صاحبان ایده به-عنوان واحدهای فناور، فرایند ارائه خدمات پشتیبانی، فرایند ارائه خدمات آموزشی و فرایند ارائه خدمات مشاوره¬ای، تقسیم¬بندی نمود. پس از شناسایی فرایندهای مراکز رشد، تحلیل و روند اجرای این فرایندها با استفاده از ترسیم نقشه فرایندی آن انجام می¬گیرد. شکل (6) نقشه فرایندی مربوط به ارائه خدمات پشتیبانی مرکز رشد علم و فناوری دانشگاه مورد مطالعه را باتوجه‌به مراحل و فعالیت¬های موجود در آن نمایش می¬دهد که باتوجه‌به کاربرگه‌های طراحی‌شده متناظر با این گام، تهیه شده است (پیوست 2). سایر نقشه¬های فرایندی برای فرایندهای دیگر مراکز رشد نیز به همین طریق ترسیم می¬شوند.
7 ـ 4. استخراج دانش از فعالیت¬های موجود در فرایندهای مراکز رشد باتوجه‌به نقشه فرایند
در این مرحله دانش موجود در فرایندهای مراکز رشد از نقشه فرایند ترسیم‌شده، استخراج می¬شود. دانش استخراج‌شده را می¬توان بر سه نوع شامل دانش پیش‌نیاز قبل از اجرای فرایند، دانش استفاده‌شده حین فرایند و دانش تولید‌شده پس از اجرای فرایند، تقسیم نمود. این دانش¬ها ممکن است به‌صورت دانش ضمنی یا صریح باشند که برای استخراج آن از تکنیک¬ها و روش‌های نظیر مصاحبه، تحلیل مستندات، تحلیل سیستم و کارگاه¬های دانش استفاده می¬شود (Kim & et al, 2003). علاوه‌بر موارد فوق¬ می¬توان از روش‌هایی چون طوفان ذهنی، فن گروه‌های اسمی و سایر موارد مرتبط که به استخراج دانش منجر می¬شود، استفاده نمود. برای استخراج دانش در مراکز رشد، از روش مصاحبه با متخصصان و کارشناسان این مراکز و تحلیل مستندات آن که با کمک کاربرگه‌های طراحی‌شده متناظر با این گام استفاده شده است (پیوست 2). شکل (7) استخراج دانش از قسمتی از فرایند ارائه خدمات پشتیبانی را با استفاده از نقشه فرایند مرکز رشد علم و فناوری دانشگاه موردمطالعه نشان می¬دهد که در آن به سه نوع دانش پیش¬نیاز قبل از اجرای فعالیت، دانش استفاده شده در طول اجرای فعالیت و دانش تولید‌شده پس از اجرای فعالیت، اشاره شده است. 

...

نتیجه گیری و جمع بندی
در این پژوهش با  بررسی کامل و جامع نقشه¬های دانش سازمان به¬عنوان یکی از ابزارهای اساسی و عملیاتی مدیریت دانش، برای نخستین‌بار الگویی مشتمل بر هفت گام جهت تدوین نقشه دانش مراکز رشد علم و فناوری باتوجه‌به ویژگی¬ها و تأثیرگذارترین عوامل در تدوین موفق نقشه دانش این مراکز ارائه شد. ورود به مبحث تدوین نقشه دانش در رابطه با مراکز رشد علم و فناوری باتوجه‌به حساسیت این مراکز، شناسایی عوامل اثرگذار در تدوین نقشه دانش این مراکز و طراحی کاربرگه‌های عملیاتی جهت پیاده‌سازی و تهیه نقشه دانش در مراکز یادشده از اساسی‌ترین، این پژوهش را از سایر تحقیقات انجام‌شده در رابطه با نقشه‌های دانش سازمانی متمایز ساخته است.
 هرچند پیاده‌سازی نقشه دانش طراحی‌شده مزایای فراوانی را برای مراکز رشد علم و فناوری به‌همراه دارد، اما همچنان موضوع حمایت کافی مدیران و باور به ارزش‌افزوده ایجادشده در فرایندهای کسب‌وکار با تدوین نقشه دانش باتوجه‌به دشواربودن کمی‌سازی ارزش خلق‌شده به‌عنوان چالشی در این زمینه مطرح است.
ازاین‌رو، باتوجه‌به کاربردهای وسیع نقشه¬های دانش، می‌توان در تحقیات آتی به موضوع ارزش‌گذاری نقشه‌های دانش، اثربخشی و لزوم به¬کارگیری این ابزار مدیریت دانش در توسعه فعالیت¬های شبکه‌سازی در داخل و خارج از مراکز رشد علم و فناوری و طراحی مجدد فرایندهای کسب‌وکار مراکز رشد علم و فناوری، پرداخت. این امر ازطریق شناسایی و بهینه¬سازی جریان¬های دانشی و طراحی مجدد و تعیین توالی مطلوب این جریان¬های دانشی که ترکیب مناسبی از فرایندهای کسب‌وکار را فرآهم می¬آورد و متضمن بهره‌برداری اثربخش دانش در فرایندهای کسب‌وکار است، با استفاده از نقشه¬های دانش سازمان قابل انجام است.

منابع
اخوان، پیمان و باقری، روح‌الله (1395)، مدیریت دانش از ایده تا عمل، تهران: انتشارات آتی‌نگر.
پیشوایی، میرسامان و غفاری مقدم، علی‌رضا (1392)، پارک‌های علم و فناوری: مفاهیم، راهبردها، مدل¬ها و نمونه¬ها، تهران: انتشارت تولید دانش.
جعفری، مصطفی؛ اخوان، پیمان و اختری، مریم (1391)، مدیریت دانش: نگاهی جامع بر ابزارها و تکنیک¬ها، تهران: انتشارات رسا.
جودی، الهام و اخوان، پیمان (1393)، گام‌های عملیاتی مدیریت دانش: نقشه‌های دانش، تهران: آتی‌نگر.
نجفی، حیدر؛ اقدسی، محمد و تیمورپور، بابک (1396)، تدوین نقشه دانش برای پژوهش‌های مدیریت دانش با استفاده از روش تحلیل شبکه‌ای، مدیریت فناوری اطلاعات، 3: 657 ـ 637.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت پژوهش و فناوری، (1393)، قابل دسترسی در آدرس:
https://drt.msrt.ir/fa/regulation/category/118/آیین‌نامه‌ها
AbdEllatif, M., Farhan, M. S. & Shehata, N. S. (2017).  Overcoming business process reengineering obstacles using ontology-based, Future Computing and Informatics Journal, pp.1-22.
Akhavan, P., & Pezeshkan, A. (2013). Developing a knowledge map-driven framework for human resources strategy formulation, Journal of Knowledge-based Innovation in China, 5(3), pp. 234 – 261.
Armando, G. (2015). Knowledge map of Latin American research on management: Trends and future advancement, Social Science Information, 1-25.
Barrow, C. (2001). Incubators: A Realist"s Guide to the World"s New Business Accelerators, Wiley press.
Bater, B. (2005). A Knowledge management Development Project for London Underground, Retrieved from http://www.ukoln.ac.uk/nkos/nkos2005/presentations/Bob-Bater.pdf
Chung, G., Cheak, A., Lee, J., & Baker, E. (2012). Development model for knowledge maps, National Center for Research on Evaluation Standards and Student Testing (CRESST) University of California, Los Angeles, Resource paper, 14.
Davenport, T.H., & Prusak, L. (2000). Working knowledge: How Organizations Manage What They Know, Harvard Business Press.

توصیه: براساس هماهنگی انجام شده با دیجی کالا، شما میتوانید کلیه کتاب ها، مجلات علمی داخلی و خارجی، پادکست ها، نرم افزارها و ابزارهای آموزشی مورد نیاز خود را از طریق لینک زیر به صورت مجازی و با قیمت مناسب خرید کنید:

--خرید کتابهای علمی
--خرید کتابهای صوتی (پادکست)
--خرید مجلات داخلی و خارجی
--خرید نرم افزارها و ابزارهای آموزشی